Friday, January 9, 2015

ग्रंथस्नेह वाचनालय- पुस्तकांचे माहेरघर: मनातलं...

ग्रंथस्नेह वाचनालय- पुस्तकांचे माहेरघर: मनातलं...: ग्रंथस्नेह वाचनालय माझं विश्व... ग्रंथस्नेह वाचनालयाची सुरवात झाली पाच वर्षांपूर्वी...येत्या ५ मार्चला वाचनालयाला ५ वर्ष पूर्ण होतील. ...

मनातलं...



ग्रंथस्नेह वाचनालय माझं विश्व...

ग्रंथस्नेह वाचनालयाची सुरवात झाली पाच वर्षांपूर्वी...येत्या ५ मार्चला वाचनालयाला ५ वर्ष पूर्ण होतील. ह्या पाच वर्षांत वाचनालयाचा एक अतिशय चांगला अनुभव गाठीशी आहे असं ठामपणे म्हणता येऊ शकतं इतकी स्थित्यंतरं मी अनुभवली आहेत. वाचनालयाची सुरवात करताना एक गोष्ट माझ्या मनात अगदी स्पष्ट होती ती म्हणजे संपूर्ण मुंबई आणि नवी मुंबई परिसरात पुस्तकं घरपोच देता यायला हवीत. मुळात मला जसं काही अडचणींमुळे वाचनालयात जाऊन पुस्तक बदलणं शक्य होईनासं नाही तसंच इतरांचंही होत असेल हे माझ्या चांगलच लक्षात आलं होतं आणि म्हणूनच एक असं वाचनालय काढायचं होतं, जिथून लोकांना त्यांच्या घरी किंवा त्यांच्या कार्यालयात पुस्तकं मिळतील.

ही कल्पना किती नाविन्यपूर्ण होती ते नाही माहीत, पण लोकांचा प्रतिसाद मात्र चांगलाच मिळाला. सुरवातीला थोडी भीती वाटणं साहजिकच होतं. पुस्तकांच्या किमती, सभासद संख्या, पुस्तकं पोहचविण्याची व्यवस्था, प्रवासखर्च असे अनेकविध प्रश्न मनात होते. परंतु वाचनालयाच्या पायाभरणीच्या वेळी आम्ही पाच मित्र-मैत्रीणी एकत्र (मी, सोनल, विक्रम, लता, स्वप्नील) असल्यामुळे भीतीचंही विभाजन झालं होतं.   

४५० पुस्तकं आणि ६ सभासद ह्या आधारावर आम्ही एक वाचनालय सुरू केलं होतं. आज ह्या वाचनालयात जवळपास ४००० पुस्तकं आहेत हे सांगताना मला खूपच अभिमान वाटतोय. आजही ते दिवस आठवले की, ग्रंथस्नेहवर त्या काळात विश्वास ठेऊन आमचं सभासदत्व स्वीकारलेल्या सभासदांची आठवण येते. ह्या वाचनालयातून आपल्याला आपल्या आवडीची पुस्तकं मिळतील असा विश्वास त्यांना त्यावेळी कसा आणि का वाटला असेल?. पण आम्ही मात्र त्या सर्वांचे कामय ऋणी राहू. आम्हाला ज्यावेळी प्रोत्साहनाची गरज होती त्यावेळी त्यांनी आमचे सभासदत्व स्वीकारून आम्हाला प्रोत्साहन दिले. त्यातील काही सभासद आजही वाचनालयाचे सदस्य आहेत, आता तर ते वाचनालयाचे आजीव सभासद झाले आहेत. ह्या सगळ्या सभासदांना त्यांच्या आवडीची पुस्तकं मिळवून देणं हे वाचनालयाचं ब्रीद आहे.

सीएसटी ते बेलापूर, सीएसटी ते ठाणे, चर्चगेट ते बोरीवली अशा मोठ्या परिसरात ग्रंथस्नेहचे सभासद आहेत. त्यांच्या घरी किंवा कार्यालयात महिन्यातून १-२ वेळा ग्रंथसेवक जातात आणि त्यांना त्यांच्या आवडीची पुस्तकं देतात. ह्या पुस्तकांच्या देवाण-घेवाणीतून विविध स्वभावाच्या माणसांशी माझा सतत संपर्क होत असतो. काही सभासद तर ग्रंथस्नेहला पुस्तकं घरी आणून देणारे देवदूत मानतात, त्यावेळी दिवस-रात्र करत असलेल्या मेहनतीचं चीज झाल्यासारखं वाटतं. कितीतरी जेष्ठांना आजारपणामुळे घराबाहेर पडणंही शक्य नसतं अशावेळी ग्रंथस्नेहची पुस्तकं त्यांच्या आयुष्यातली पोकळी सहज भरून काढतात. त्यांना विरंगुळा देतात.

ग्रंथस्नेह वाचनालयाने माझ्या आयुष्याचा एक खूप मोठा भाग व्यापला आहे. आज माझी ओळख ग्रंथस्नेहमुळे आहे. आपण सगळेच जण निरनिराळ्या अनुभवांमधून रोजच जात असतो. मलाही वाचनालयाच्या निमित्ताने जे अनुभव आले, त्यातून खूप काही शिकायला मिळाले आणि मिळत आहे. पैसा कमावणं हा ह्या वाचनालयाच्या निर्मितीमागचा हेतू कधीच नव्हता आणि आजही नाही. त्यामुळे ग्रंथस्नेहच्या माध्यमातून परस्पर संबंध जपण्याचा प्रयत्न नेहमीच झाला आहे. आणि म्हणूनच आजही ग्रंथस्नेह वाचनालय काही कारणांमुळे सोडून गेलेले सभासददेखील ग्रंथस्नेहचे हीतचिंतक आहेत.

सुख-दुखःचे क्षण तर आपल्या सर्वांच्या वाट्याला अगदी रोजच्या रोज येत असतात.  ते क्षण आपण सगळेच जपत असतो, त्यातूनच काही शिकत असतो. माझ्याही वाट्यााला हे सगळं येतंच. वाचनालयाच्या एखाद्या सभासदाने वाचनालय बंद करण्यापासून ते एखादा ग्रंथसेवक काम सोडून जाईपर्यंतचे कितीतरी विषय मला त्रस्त करायला पुरेसे असतात. एक क्षण सगळं थांबल्यासारखं वाटतं, पण ते अगदी तेवढा एकच क्षण. पुढे प्रत्येक वेळी पुस्तकांशी असलेली मैत्री नवा आत्मविश्वास देत राहते. आणि पुन्हा नव्याने जोमानं कामाला लागावंसं वाटतं.


वाचनालयाचे सभासद हे खरं तर वाचनालयाचा कणा आहेत. मुळात घरपोच पुस्तकसेवा असल्यामुळे आणि घरात बसून, आपल्या वेळेत पुस्तकं वाचता येत असल्यामुळे वाचकांनाही वाचनालयाविषयी तितकीच आपुलकी आहे. भिन्न वयोगट, भिन्न आर्थिक-वैचारिक पार्श्वभूमी असलेले सभासद ह्यामुळे वाचकांच्या गरजांही भिन्नच असतात. वाचकांच्या गरजा लक्षात घेऊनच वाचनालय अद्ययावत होत असते. जेष्ठ सभासदांना त्यांच्या रिकामपणातील साथीदार म्हणून वाचनालयाचा आधार वाटतो तर तरुण नोकरदार मंडळींना वाचनालयात जायला वेळच नसतो, त्यामुळे त्यांना अशी घर-कार्यालय येथे मिळणारी पुस्तकसेवा त्यांची पुस्तकांशी असलेली मैत्री वृद्धिंगत करणारी वाटते. पुस्तकांच्या वाचनातून मिळणारा आनंद फक्त ते वाचणार्‍यालाच मिळतो असे नाहीतर त्याचे भवतालही त्याच्या आनंदात न्हाऊन निघत असते.

ग्रंंथस्नेहच्या निमित्तानेच तर अशा निरनिराळ्या गोष्टी मनात येत असतात.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

पूर्वी...